Rokitnik zwyczajny, pospolity - odmiany, właściwości, uprawa, zastosowanie

Rokitnik zwyczajny, pospolityZwyczajny i pospolity, a jednak nie do końca - tak z pewnością można powiedzieć o rokitniku zwyczajnym (rokitniku pospolitym, rosyjskim ananasie), roślinie wykorzystywanej jako surowiec zielarski, spożywczy, roślinie ozdobnej  oraz kosmetycznej. Warto poznać jej rozliczne właściwości i dowiedzieć się, jak korzystać z tych dobrodziejstw.

Czym jest rokitnik zwyczajny, pospolity?

Rokitnik pospolity (Hippophae rhamnoides) jest krzewem z rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae). Występuje on w stanie dzikim na ogromnym obszarze Europy i Azji. W Polsce naturalne stanowiska tego gatunku można spotkać nad Morzem Bałtyckim. Rokitnik w stanie dzikim jest w naszym kraju objęty ochroną gatunkową. Jest to gatunek, który doskonale czuje się na wydmach, przy brzegach rzek, na terenach nadmorskich i na górskich stokach. Często wykorzystuje się go do umacniania i ochrony przed erozją skarp, hałd i wydm.

Rokitnik to piękny rozłożysty krzew ozdobny o jadalnych owocach, które zawierają mnóstwo witamin i minerałów. Choć rokitnik ma specyficzne wymagania stanowiskowe, to jednak jego uprawa nie jest trudna. Krzew jest wytrzymały, szybko się rozrasta i bardzo obficie owocuje.

Krzewy rokitnika osiągają od 1,5 do 6 metrów wysokości i są bardzo rozłożyste. Pień rokitnika jest najczęściej ciemnobrązowy, a kora pęka podłużnie i łuszczy się płatami. Młode pędy rokitnika mają kolor zielony i są pokryte delikatnymi srebrzystymi włoskami, które zanikają z wiekiem, a na gałązkach pojawia się wtedy kora.

Rokitnik jest krzewem ciernistym. Ciernie długości od 2 do aż 7 cm wyrastają na szczytach tegorocznych pędów oraz z pąków bocznych. Krzewy mają specyficzny system korzeniowy składający się z sięgającego głęboko korzenia palowego oraz bardzo rozgałęzionego systemu korzeni przybyszowych, które często tworzą odrosty, przez które rośliny się rozmnażają. Stąd często dzikie rokitniki tworzą dosyć zwarte i rozległe zarośla.

Liście rokitnika są bardzo dekoracyjne. Mają one wąskolancetowaty kształt i długość od 5 do 9 cm. Blaszka liściowa jest całobrzega i zaostrzona na szczycie. Liście pokryte są drobnymi srebrzystymi włoskami. Wierzch blaszki liściowej jest zielony lub szaro - zielony, natomiast spód srebrzysty z brązowawym odcieniem.

Rokitnik jest rośliną dwupienną. Kwiaty rokitnika są niewielkie i niepozorne. Owoce rokitnika powstają w dosyć specyficzny sposób. Określa się je najczęściej mianem nibypestkowców bądź pestkowców. Nasiona w formie czarnych niełupek są zamknięte w błoniastej ścianie zalążni i otoczone mięsistym rozrośniętym dniem kwiatowym. Owoce są niewielkie, jajowatego kształtu i mają intensywnie żółty lub pomarańczowy kolor.

Odmiany rokitnika

Znanych jest ponad 300 szlachetnych odmian rokitnika, które różnią się między sobą między innymi siłą wzrostu i cechami owoców. Można je podzielić na deserowe i przemysłowe, kolczaste i niekolczaste oraz europejskie i syberyjskie. Różnią się one siłą wzrostu, plennością i wielkością owoców.

Najpopularniejsze odmiany rokitnika

  • Askola - odmian dorastająca do 4 metrów wysokości, bardzo plenna o smacznych owocach,
  • Ażurnaja - jest to rozłożysty krzew odporny na mróz i suszę. Jego owoce wcześnie dojrzewają, mają masę około 1 grama i są jasnopomarańczowe.
  • Augustina - owoce tej odmiany są duże (ponad 1 gram), intensywnie pomarańczowe i zebrane w luźne grona, co bardzo ułatwia ich zbiór.
  • Botaniczeskaja - bardzo plenna odmiana o pomarańczowo - czerwonych owocach. Pięcioletnie dobrze utrzymane krzewy mogą dać plon nawet 20 kg.
  • Hergo - rozłożysty krzew osiągający 3 - 4 metry wysokości. Jest to odmiana z bardzo małą ilością kolców i bardzo plenna.
  • Hikul - pienna karłowa ozdobna odmiana rokitnika o zwartym pokroju i bardzo powolnym wzroście. Po 10 latach osiąga wysokość 1 metra i szerokość 1,5 m. Odmiana często wykorzystywana jako roślina okrywowa.
  • Moskowskaja Krasawica - średniej wielkości krzew odporny na mróz i choroby. Owoce także są średniej wielkości (około 0,6 g) i mają soczyście pomarańczowy kolor. Z jednego krzewu można ich zebrać do 15 kg.
  • Podruga - średniej wielkości krzew wytwarzający duże bardzo smaczne słodko - kwaśne owoce. Jest to odmiana polecana do spożywania na surowo.
  • Wielikan - owoce tej odmiany również są smaczne na surowo i duże. Mają kolor jasnopomarańczowy i owalny kształt. Roślina ma formę rozległego krzewu lub małego drzewka wysokości do 3,5 m.

Rokitnik również możemy potraktować wyłącznie jako krzew ozdobny, który będzie pięknym dopełnieniem aranżacji zarówno dużego, jak i mniejszego ogrodu. Owoce z krzewu możemy oczywiście pozostawić ptakom, ale zdecydowanie warto je zebrać i wykorzystać do celów kulinarnych, ponieważ mają wiele cennych właściwości prozdrowotnych.

Surowcem są owoce: niewielkie, pomarańczowe, w smaku lekko cierpkie. Rokitnik znajduje zastosowanie jako surowiec zielarski, spożywczy oraz kosmetyczny ze względu na swoje rozliczne własności. W Polsce obecnie jest pod ochroną. Wyróżniamy odmiany męskie oraz żeńskie.

Właściwości rokitnika

W owocach rokitnika znajdziemy:

  • bardzo duże ilości witaminy C,
  • witaminę E, F, PP i witaminy z grupy B,
  • 40 rodzajów karotenoidów w tym beta - karoten, alfa - karoten, y - karoten i likopen,
  • flawonole - kempferol, mirycetyna, kwercetyna, rutyna,
  • kwasy tłuszczowe omega - 3, omega - 6, omega - 7, omega - 9,
  • mikroelementy takie jak: bor, chrom, cynk, kobalt, magnez, miedź, potas, selen, wapń, żelazo,
  • fosfolipidy,
  • garbniki,
  • kwasy organiczne,
  • związki fenolowe,
  • aminokwasy - między innymi takie jak: izoleucyna, metionina, lizyna, fenyloalanina, leucyna, tyrozyna, cysteina.

Właściwości lecznicze rokitnika zostały potwierdzone przez liczne badania naukowe. Wykazują je owoce oraz olej rokitnikowy. Owoce spożywamy, a olej możemy spożywać oraz stosować na skórę i błony śluzowe.

Witamina A oraz karotenoidy wykazują pozytywny wpływ na wzrok, rokitnik chroni oczy, zapobiega ich chorobom. Ze względu na zawartość witaminy C wzmacnia odporność organizmu, działa również przeciwbólowo. Stosowany jest także w leczeniu astmy oskrzelowej, w tym w łagodzeniu dolegliwości. Rokitnik wpływa też dobroczynnie na pracę układu sercowego, wspomaga serce, wzmacnia je, obniża poziom złego cholesterolu. Działanie rokitnika pozwala na zmniejszenie prawdopodobieństwa występowania zmian miażdżycowych, obniżą nadciśnienie tętnicze.

Rokitnik wykorzystywany jest także w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego. Jest pomocny przy zgadze, chorobie wrzodowej. Ma również działanie przeciwbólowe, dzięki czemu skutecznie łagodzi dolegliwości bólowe, związane z zapaleniem stawów. Z kolei napary z rokitnika stosujemy w przypadku schorzeń skórnych, między innymi owrzodzeń, oparzeń, odmrożeniach, odleżynach i innych. Są doskonałym ratunkiem w przypadku trudno i długo gojących się ran. Maści z dodatkiem rokitnika są zalecane także podczas leczenia grzybicy.

Rokitnik zatem wykazuje działanie:

  • przeciwzapalne,
  • antybakteryjne,
  • przeciwwirusowe,
  • przeciwalergiczne,
  • przeciwmiażdżycowe,
  • przeciwnowotworowe,
  • wzmacnia układ odpornościowy.

Warto więc włączyć do swojego jadłospisu przetwory i soki z rokitnika, zwłaszcza jesienią i zimą w okresie przeziębień. Ponadto olej rokitnikowy w kosmetyce jest prawdziwym hitem. Jest on szczególnie polecany do skóry podrażnionej, wrażliwej, suchej, alergicznej oraz z oznakami starzenia. Olej przyspiesza gojenie się ran i pęknięć naskórka, wyrównuje koloryt skóry, odżywia skórę i ma silne działanie przeciwzmarszczkowe.

Olej z rokitnika produkowany jest z nasion lub masy owocowej. Jest bogaty w przeciwutleniacze, witaminę E oraz karotenoidy. Olej ten wykazuje właściwości podobne do owoców.

Olej z rokitnika

Uprawa rokitnika

Rokitnik nie jest trudny w uprawie, ale aby obficie owocował, musimy mu zapewnić odpowiednie warunki wzrostu. Jest to roślina dwupienna, co oznacza, że owoce tworzą się jedynie na krzewach żeńskich. Kwiaty są wiatropylne. Pamiętajmy, że jeśli chcemy corocznie uzyskiwać wysokie plony owoców, to powinniśmy na pięć krzewów żeńskich, posadzić jeden męski.

Warunki uprawy rokitnika przedstawiają się następująco:

1. Stanowisko

Rokitnik to gatunek światłożądny. Oznacza to, że krzewy do prawidłowego wzrostu potrzebują bardzo dużo światła. Wybierzmy więc dla rokitnika jak najbardziej słoneczne i ciepłe stanowisko. Krzewy są odporne na silne wiatry oraz mróz. Posadzony w cieniu nie będzie dobrze rósł.

2. Podłoże

Krzewy rokitnika wymagają pulchnej lekkiej i przepuszczalnej gleby. Nie będą dobrze rosnąć na ziemiach ciężkich, zbitych, gliniastych i mocno zakwaszonych. Jeśli podłoże w naszym ogrodzie jest nieco za ciężkie do uprawy tego krzewu, wówczas przekopmy je porządnie i wymieszajmy z piaskiem. Rokitnik nie potrzebuje podłoża zasobnego w składniki mineralne. Bardzo dobrze radzi sobie nawet na jałowych piaskach.Jest to świetny krzew umacniający wszelkie skarpy. Możemy go więc wykorzystać na terenie narażonym na erozję.

3. Podlewanie i nawożenie

Rokitniki są odporne na suszę. Dorosłe krzewy praktycznie nie wymagają podlewania oraz nawożenia. Radzą sobie doskonale korzystają z wody opadowej i podziemnej, a także tworzą symbiozę z promieniowcami w glebie, które zaopatrują je w niezbędny do prawidłowego wzrostu azot. Jedynie młode rośliny tuż po posadzeniu trzeba podlać. Warto je także jednorazowo zasilić nawozem mineralnym, co zapewni krzewom dobry start, zanim zdążą nawiązać współpracę symbiotyczną z promieniowcami.

4. Przycinanie

Rokitnik nie wymaga częstego przycinania. Krzewy warto jednak przyciąć co 3 - 4 lata, aby je odmłodzić. Możemy je tylko nieco prześwietlić usuwając luźne zdrewniałe pędy we wnętrzu korony lub zdecydować się na mocniejsze cięcie do nieco ponad połowy wysokości pędów kwiatowych. Rokitnik przycinamy późną zimą lub na przedwiośniu.

5. Zbiór owoców rokitnika

Termin zbioru owoców rokitnika zależy od jego odmiany. Najczęściej jest to okres od końca sierpnia do końca września. Nie martwmy się, jednak jeśli w tym terminie nie mamy czasu zebrać owoców. Mogą one pozostać na krzewach aż do grudnia bez utraty wartości odżywczych. Musimy się jednak wtedy liczyć z tym, że zbiór będzie mniejszy, ponieważ część owoców zostanie zjedzona przez ptaki.

Owoce rokitnika są drobne i gęsto osadzone na pędach. Ich zbiór jest dosyć mozolny, zwłaszcza u odmian mocno ciernistych. Dlatego, jeśli sadzimy krzew głównie w celach konsumpcyjnych, to warto poszukać odmiany z jak najmniejszą ilością cierni. Przy zbiorze owoców rokitnika zamiast obrywania pojedynczych owoców, często stosuje się obcinanie sektorem całych gałązek, z których następnie ściąga się owoce za pomocą widelca.

Owoce rokitnika można spożywać w stanie surowym lub przetworzone. Surowe owoce mają dosyć specyficzny smak - u większości odmian są cierpko - kwaśne. Dlatego w tej formie są spożywane raczej rzadko. Znacznie smaczniejsze są w postaci domowych przetworów. Z owoców rokitnika możemy zrobić pyszny dżem lub konfiturę. Nadają się one także na soki oraz nalewki. Owoce rokitnika można również suszyć oraz mrozić.

Zastosowane - rokitnik zwyczajny w kuchni, przepisy

Owoce rokitnika - ze względu na zawartość pektyn - doskonale nadają się do przygotowywania wszelkiego typu przestworów, m.in. dżemów, soków, konfitur i wielu innych. Co ciekawe, owoce te nie posiadają askorbinazy, enzymu, który rozkłada w trakcie obróbki witaminę C, dzięki czemu gotowe produkty są w nią bogate. Warto poznać ciekawe przepisy na przetwory z rokitnika zwyczajnego.

Sok z rokitnika

Do przygotowania soku potrzebujemy około kilograma owoców. Zasypujemy je na noc kilogramem cukru i następnego dnia przekładamy do garnka. Całość gotujemy na małym ogniu około pól godziny. Następnie zlewamy do butelek i pasteryzujemy. Gotowy sok odstawiamy w ciemne miejsce i używamy według potrzeb. Można go pić samego lub rozcieńczonego wodą. Doskonale nadaje się jako dodatek do herbaty, a nawet drinków. Sok ma właściwości wzmacniające oraz podnoszące odporność. Pamiętajmy, że niepasteryzowany sok można przechowywać tylko kilka dni w lodówce.

Dżem z rokitnika

Do przygotowania dżemu potrzebujemy kilogram owoców, który zalewamy wodą (około pól litra) i gotujemy na małym ogniu przez 15-20 minut. Następnie przecedzamy masę, a odciśnięty sok przelewamy do garnka i mieszamy z około 750 gram cukru, najlepiej brązowego. Wszystko gotujmy często mieszając, aby dżem się nie przypalił. Gotowy produkt przekładamy do słoiczków i pasteryzujemy.

Nalewka z rokitnika

Rokitnik doskonale nadaje się także do przygotowania zdrowotnej nalewki. Potrzebujemy około 2 kilogramy owoców, które zasypujemy cukrem (również 2 kilogramy). Całość odstawiamy do czasu aż cukier się rozpuści. Musimy regularnie mieszać naczyniem, aby to ustalić. Następnie wlewamy do naczynia wódkę (około 2 litrów) oraz spirytus (około pół litra). Całość odstawiamy na około 5 miesięcy do pół roku. Po przecedzeniu owoców nalewkę możemy wlać do butelek.

Pamiętajmy, że owoce rokitnika z powodzeniem możemy spożywać również na surowo, jako przekąskę. W smaku są słodkawe, zwłaszcza te lekko przesuszone. Można je dodawać także do potraw z mlekiem, sałatek owocowych, deserów.

Zastosowanie - rokitnik zwyczajny w kosmetyce

Rokitnik zwyczajny wykorzystywany jest również w kosmetyce, gdzie doceniane są jego właściwości pielęgnacyjne i ochronne. Maseczki oraz peelingi z dodatkiem rokitnika wykazują zbawienny wpływ na skórę: przywracają jej zdrowy, młody wygląd, spłycają zmarszczki, zapobiegają tworzeniu się nowych, zmniejszają przebarwienia. Znanym i cenionym produktem w kosmetyce jest też - wspomniany już wcześniej - olej z rokitnika, który stosuje się na włosy: wzmacnia je, zapobiega łupieżowi oraz wypadaniu włosów. Dodaje im połysku i przywraca elastyczność. Co ciekawe, kosmetyki z dodatkiem rokitnika są lekko żółtawe, a w czasie użytkowania lekko tracą tą barwę. Nie wpływa to jednak na działanie specyfików.

Bibliografia:

  • Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 302 - 305, ISBN 83 - 01 - 12029 - 0;
  • Włodzimierz Seneta, Dendrologia, Jakub Dolatowski (red.), wyd. nowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 242 - 243, ISBN 83 - 01 - 12099 - 1;
  • Szałkiewicz, Ryszard Zadernowski. Rokitnik: możliwości produkcji i wykorzystania owoców. "Hasło Ogrodnicze". 2.2006;
  • Bruno P. Kremer, Rośliny jadalne i trujące: ponad 200 ziół, jagód i orzechów, Warszawa: Bellona, 2011, ISBN 978 - 83 - 11 - 12086 - 0;
  • Eliza Lamer - Zarawska i inni, Fitoterapia i leki roślinne, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 52 - 53, ISBN 978 - 83 - 200 - 3401 - 1.

Komentarze